Nie tacy ludzie straszni jak się wydaje – kilka słów o fobii społecznej

Patrycja (34 lata) – menedżer średniego szczebla w dużej międzynarodowej organizacji, dobrze wykształcona, oczytana, elokwentna. Nie unika ludzi, chociaż stresują ją spotkania w większym gronie. Dwa razy w miesiącu, na kilka dni przed zebraniem w pracy, na którym prezentuje wyniki swojego kilkuosobowego działu przechodzi prawdziwy koszmar – zawroty głowy, kołatanie serca, drżenie rąk, nudności, biegunka i w efekcie ograniczenie kontaktów społecznych do minimum.

Olek (39 lat) – handlowiec, osiąga dobre wyniki sprzedażowe, pomimo prawie 20-letniego doświadczenia zawodowego i wielu spotkań z klientami, przed każdym kolejnym spotkaniem odczuwa lęk jakby to był jego pierwszy raz. Często przed spotkaniem wypija drinka, żeby się „wyluzować i sprawiać wrażenie pewnego siebie”.

Marzena (20 lat) – na myśl o każdym spotkaniu w gronie powyżej 2 osób przeżywa ogromy lęk, że wszyscy będą się na nią gapić, ona zrobi się czerwona, nie będzie miała do powiedzenia nic ciekawego, wręcz palnie coś głupiego i wszyscy będą się z niej śmiać. Zrezygnowała ze studiów, bo nie była w stanie brać udziału w dyskusjach i prezentować realizowanych w grupie projektów.

Fobia społeczna

Co łączy te 3 osoby? Każdy inaczej i w różnym nasileniu cierpi na fobię społeczną, czyli strach przed kontaktami z innymi ludźmi. Wszyscy możemy odczuwać stres lub podenerwowanie na przykład przed wystąpieniem przed dużym audytorium, prezentacją czy egzaminem. Jednak w przypadku fobii mamy do czynienia z trwającym niemal całe życie poczuciem rozczarowania, cierpienia i niesprawiedliwości. Fobia społeczna często również wiąże się z innymi zaburzeniami – depresją, lękiem uogólnionym oraz nadużywaniem substancji psychoaktywnych.

Co oni sobie o mnie pomyślą?

Większość z nas obchodzi co inni ludzie o nas myślą. Potrzebujemy uznania, akceptacji, chcemy być lubiani (a niektórzy podziwiani, ale to temat na inny artykuł). Czujemy się źle jeśli jesteśmy krytykowani, odrzucani lub otrzymujemy negatywne informacje zwrotne. Jeśli ktoś uważa, że to go nie dotyczy proponuję krótki eksperyment behawioralny. Proszę zamknąć oczy i przypomnieć sobie miłą sytuację, w której ktoś dla nas ważny docenił, pochwalił i wyraził uznanie dla tego co zrobiliśmy lub powiedzieliśmy… Jak się poczułeś z tym wspomnieniem Czytelniku? A teraz dla odmiany przypomnij sobie sytuację, w której zostałeś postawiony w kłopotliwej sytuacji, skrytykowany przez szefa lub publicznie ośmieszony przez partnera… Chociaż taka sytuacja mogła mieć miejsce dawno temu, to większość osób nadal odczuwa dyskomfort na takie wspomnienie i chciałoby uniknąć takiej sytuacji w przyszłości.

Również większości z nas zdarza się zastanawiać w trakcie sytuacji społecznej jak inni nas odbierają, czy dobrze wypadamy podczas rozmowy w pracy, spotkania towarzyskiego czy innej okazji. Osoby cierpiące na fobię społeczną ciągle troszczą się o to co inni o nich powiedzą lub pomyślą. Przy lęku społecznym problem pacjentów polega na tym, że zawsze zakładają, że inni myślą o nich negatywnie. Po zakończeniu spotkania odtwarzają minioną sytuację raz za razem (zjawisko ruminacji po fakcie), zwykle włączając negatywny filtr i analizują wszystko na swoją niekorzyść „ale się wygłupiłem, o to też bez sensu powiedziałem, mogłem nic nie mówić” itd. Z czasem mogą być tak przekonani o swojej niekompetencji, że paraliżuje ich strach przed kolejnymi interakcjami z ludźmi i naprawdę zaczynają się zachowywać niepewnie i niezręcznie. W efekcie zaczynają się izolować od kontaktów zewnętrznych.

3 podstawowe elementy lęku społecznego:

• Strach przed ujemną oceną – strach, że inni ocenią cię negatywnie, pomyślą, że jesteś słaby, niekompetentny czy wręcz głupi; strach przed pogardą i lekceważeniem otoczenia.
• Zwiększona koncentracja na sobie – prawie wyłącznie skupiasz się na swoim zachowaniu, tak mocno myślisz o tym jakie wrażenie robisz na innych, że ledwo słyszysz co ludzie do ciebie mówią. Paradoksalnie, im bardziej starasz się kontrolować swoje wypowiedzi, wyraz twarzy i gesty, tym bardziej stajesz się niezręczny w swoich kontaktach społecznych.
• Unikanie wielu sytuacji społecznych – unikasz ludzi jak tylko się da, a gdy jesteś zmuszony do wejścia w interakcje społeczne, uciekasz z nich przy pierwszej okazji.

Jakie mogą być przyczyny fobii społecznej?

Lęk przed kontaktami społecznymi ma podłoże biologiczne (geny, neuroprzekaźniki) oraz wywołują go doświadczenia z dzieciństwa (np. unieważniający rodzice, nadmiernie krytyczni nauczyciele, odrzucenie przez rówieśników).

Psychoterapia fobii społecznej

Obecnie jako najskuteczniejszą formę leczenia fobii społecznej uważa się terapię poznawczo-behawioralną (ang. cognitive-behavioral therapy – CBT). Na techniki CBT składają się między innymi: stopniowa konfrontacja z sytuacją wywołującą lęk, desensytyzacja, techniki relaksacyjne, ćwiczenia behawioralne oraz restrukturyzacja poznawcza (zmiana przekonań i błędnych myśli pacjenta). Miarą sukcesu w terapii jest obniżenie lęku przed sytuacjami społecznymi, ustępowanie przykrych emocji oraz poprawa kontaktów zawodowych i osobistych.

Pokonanie lęku społecznego wymaga czasu oraz zaangażowania w terapię. W trakcie tego procesu mogą pojawić się trudności i zwątpienie. Lęk przed innymi może działać obezwładniająco, ale tysiące ludzi zyskało szansę na lepsze życie dzięki pokonaniu swojego lęku społecznego za pomocą opartych na wynikach badań naukowych strategii poznawczo-behawioralnych.

Źródło

Clark D.A., Beck A.T., Zaburzenia Lękowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012, s. 202-242.